خاندان جعفیخاندان جُعْفی، از خاندانهای مشهور یمنی ساکن در کوفه است. ۱ - قبیله و نسبجعفی نام تیره‌ای از تیره‌های قبیله مَذْحِج است. این تیره، گاه به‌سبب بزرگی و اهمیتش، قبیله هم خوانده شده است. نام این تیره بر گرفته از نام جُعفی بن سَعْد العَشیرة بن مالک است که در واقع پدر این قبیله محسوب می‌شود [۳]
جوهری، العین، ذیل «جعف».
و نسل وی از طریق دو پسرش، مَرّان و حَریم، ادامه یافته است. ۲ - واژه جعفدرباره اصل واژه جعفی و هیئت منسوب به آن، اقوال گوناگونی ذکر شده است. [۷]
محمد بن محمد مرتضی زبیدی، تاج العروس من جواهرالقاموس، ذیل «جعف»، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
بنا بر مشهور، جُعفی هم نام پدر قبیله جعفی است و هم هیئت منسوب به آن. [۸]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج ۲، ص ۶۷.
از تیره جعفی در شعر جاهلی از جمله شعرهای لبیدبن ربیعه با عنوان «قبایل جعفی» یاد شده است. [۹]
شرح دیوان لبیدبن ربیعه العامری، چاپ احسان عباس، ج۱، ص ۹۹، کویت: التراث العربی، ۱۹۸۴.
۳ - درک حضور پیامبربرخی از افراد این قبیله در جنگ بدر در کنار پیامبر اکرم بودند و برخی نیز در عام‌الوفود به حضور پیغمبر رسیدند. ۴ - عبید الله بن حر جعفیجُعفیان در برخی از حوادث مشهور پس از اسلام نقش داشته‌اند، از آن جمله عبیداللّه‌بن حرّ جُعفی معروف به «الشاعرالفاتک» که از هواداران عثمان‌بن عفّان بود و در جنگ صفّین در سپاه معاویه حضور داشت. در عین حال، به نوشته نجاشی [۱۴]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۹، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
او نسخه‌ای از امام علی علیه‌السلام روایت کرده است.سید بحرالعلوم در الفوائدالرجالیة [۱۵]
محمد مهدی بن مرتضی بحرالعلوم، رجال‌السید بحرالعلوم:المعروف بالفوائدالرجالیة، ج ۱، ص ۳۲۴۳۲۹، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ش.
از نجاشی ، به سبب آنکه این عبیداللّه را از سلف صالح شمرده، انتقاد کرده است.فرزندان عبیداللّه، صَدَقَه و برّه و اَشْعَر، نیز در واقعه دَیرُالجَماجِم (سال ۸۲) شرکت داشتند. [۱۶]
محمد مهدی بن مرتضی بحرالعلوم، رجال‌السید بحرالعلوم:المعروف بالفوائدالرجالیة، ج ۱، ص ۳۲۴۳۲۹، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ش.
۵ - شرکت در قادسیهقبیله جعفی، به اتفاق دیگر قبایل مذحج، در نبرد قادسیه (سال ۱۴) شرکت داشتند و از آن‌ها با عنوانِ «یمنیهای قدیم» نام برده شده است. [۱۷]
هشام جعیط، الکوفه: نشأة المدینة العربیة الإسلامیة، ج۱، ص ۳۲ـ۳۳، بیروت ۱۹۹۳.
۶ - صحابی حضرت علیدر منابع رجالی شیعی، نخستین بار با نام حارث‌بن قیس جُعفی، از افراد این قبیله، برخورد می‌کنیم که از او جزو یاران حضرت علی علیه‌السلام یاد شده است. ۷ - اصحاب ائمهنشانی از جعفیان در بین یاران امام حسن ، امام حسین و امام زین‌العابدین علیهم‌السلام دیده نمی‌شود. از دوره امام باقر علیه‌السلام شمار جعفیان در میان شیعیان روبه افزایش گذاشت و در زمان امام صادق علیه‌السلام به اوج رسید. نام شماری از این افراد را نجاشی [۱۹]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۲۸، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۲۰]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۳۲۳۳، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۲۱]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۱۰۳، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۲۲]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۱۱۰۱۱۱، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۲۳]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۱۷۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۲۴]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۲۴۶، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۲۵]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۲۹۹، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
و طوسی ذکر کرده‌اند.مشهورترین فرد این خاندان در میان اصحاب امام محمدباقر و امام جعفرصادق علیهماالسلام، جابربن یزید جعفی است. ۸ - علت گرایش به تشیعماسینیون [۳۲]
لوئی ماسینیون، خطط الکوفه و شرح خریطتها، ج۱، ص ۱۴۵ـ۱۴۶، ترجمه تقی‌محمد مصعبی، چاپ کامل سلمان جبوری، نجف ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹.
احتمال داده که رو آوردن جعفیان به تشیع، به تبعیت از گرایش مذحج و تیره‌های مختلف آن به تشیع بوده است.۹ - منتسبین قبیلهدر تاریخ اسلام برخی اشخاص به‌سبب داشتن پیوند ولاء (وابستگی حمایتی) یا ازدواج با افراد این قبیله، به جعفی شهرت یافته‌اند، از جمله ابوعبداللّه حسین‌بن علی جعفی (متوفی ۲۰۲)، ابوخَیثَمه زُهیربن معاویه، ابوعبداللّه محمدبن اسماعیل بخاری مؤلف الجامع‌الصحیح معروف به صحیح بخاری، ابوعمرمحمدبن ابان بن صالح‌بن عمیر و ابوعبدالرحمان عبداللّه‌بن عمربن محمدبن ابان‌بن صالح معروف به «مُشکدانه» که سه تن اول به سبب پیوند ولاء و دو تن اخیر به‌سبب ازدواج، به جُعفی معروف شده‌اند. [۳۳]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج ۲، ص ۶۸.
۱۰ - فهرست منابع(۱) ابن‌حزم، جمهرة انساب‌العرب، چاپ عبدالسلام محمدهارون، قاهره ۱۹۸۲. (۲) ابن‌سعد، الطبقات الکبری (بیروت). (۳) ابن‌منظور، لسان العرب. (۴) محمد مهدی بن مرتضی بحرالعلوم، رجال‌السید بحرالعلوم: المعروف بالفوائدالرجالیة، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ش. (۵) هشام جعیط، الکوفه: نشأة المدینة العربیة الإسلامیة، بیروت ۱۹۹۳. (۶) اسماعیل بن حمادجوهری، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش. (۷) عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب. (۸) شرح دیوان لبیدبن ربیعه العامری، چاپ احسان عباس، کویت: التراث العربی، ۱۹۸۴. (۹) محمد بن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵. (۱۰) لوئی ماسینیون، خطط الکوفه و شرح خریطتها، ترجمه تقی‌محمد مصعبی، چاپ کامل سلمان جبوری، نجف ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹. (۱۱) محمد بن محمد مرتضی زبیدی، تاج العروس من جواهرالقاموس، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴. (۱۲) احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷. (۱۳) یاقوت حموی، معجم البلدان. (۱۴) جوهری، العین؛ ۱۱ - پانویس۱۲ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جعفی»، شماره۴۷۲۵. |